کد مطلب:1383 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:21

گنجینه پرسمان » اجتماعي و فرهنگي

آيا تفكيك بين عامل ضروري تاريخ, با عامل تعيين كننده كيفيّت تاريخ, ضرورت دارد؟

يك اشتباه بزرگ از بعضي از صاحبنظران كه در فلسفه تاريخ كار كردهاند, ديده ميشود كه بايد مورد توجّه قرار گيرد و مرتفع گردد و آن اشتباه اينست كه عامل ضروري تاريخ را با عامل تعيين كننده كيفيّت تاريخ يكي دانسته و آندو را از يكديگر تفكيك نكردهاند ! براي توضيح ضرورت تفكيك دو عامل مزبور از يكديگر, بايستي توجّهي به خود پديده حيات نمائيم. عوامل مربوط به اين پديده بر دو قسم عمده تقسيم ميگردند:
قسم يكم ـ عوامل وجود و ادامه حيات است, مانند تنفّس از هوا, اعتدال و صحّت مزاج و خوردن و آشاميدن و امثال اينها از واقعيّاتي كه بدون آنها حيات آدمي در معرض نابودي است.
قسم دوم ـ عوامل تعيين كننده كيفيّت حيات است, مانند فقر و تمكّن, فرا گرفتن صنعت, دانش, شكست, پيروزي, شجاعت, زبوني, تكيه بر غير, استقلال, منش هنري, منش قضائي, منش سياسي, منش روحاني, منش مديريّت و غير ذالك اين نوع عوامل در تعيين كيفيّت حيات, نقش اساسي را بازي ميكنند. قسم يكم از عوامل فقط ادامه حيات آدمي را بعهده دارند و بدون آنها, حياتي وجود ندارد, در صورتي كه قسم دوم چگونگي حيات را مشخّص مينمايد. هر يك از پديدههاي بالا (صنعت, دانش...) رنگ خاصّي به حيات آدمي ميبخشد كه پديدههاي ديگر, آن رنگ را نميبخشند, كيفيّت آن زندگي با حدّ وسايل معشيت ادامه مييابد (فقر) غير از زندگي با تمكّن از همه وسايل معشيت و پديدههاي تجمّلي و رفاه و كامكاري ميباشد. تاريخ بشري هم از يك جهت شبيه به حيات آدمي يعني از دو نوع عامل برخوردار است: عامل ضروري براي بوجود آمدن و تشكّل اجزاء و عناصر تاريخ و عامل تعيين كننده كيفيّت تاريخ.
نوع اوّل ـ كه عبارتست از عامل ضروري بوجود آمدن و تشكّل تاريخ همان علل طبيعي و رواني حوادث و تحوّلاتي است كه در تاريخ بوجود ميآيند و معلومات خود را كه حوادث و تحوّلات تاريخي است بدنبال خود ميآورند. در تاريخ, مردم جوامع بشري دست به كشاورزي زدهاند. علّت اين جريان در تاريخ نياز مردم به غلات و ديگر محصولات بوده است كه زندگي مادّي مردم بدون آنها امكان ناپذير است. همچنين مردم در طول تاريخ براي خود خانهها و مساكن ساختهاند, سدّها كشيدهاند, معادن استخراج نمودهاند, از حيات خود در برابر عوامل مزاحم طبيعت و درندگان همنوع خويش دفاع نمودهاند, مسافرتهاي طولاني در خشكيها نموده و درياها را در نورديدهاند. اينها يك عدّه روياها و نمودهاي طبيعي هستند كه ناشي از علل ضروري حيات انسانها در تاريخ ميباشند. اصل فعّاليّتهاي اقتصادي و قوانين و تعهّدات حقوقي و اجراي سياستهاي لازم همه و همه ناشي از عوامل ضروري تشكّل اجزاء و عناصر تاريخ بوده و ميباشد. نكتهاي را كه بايد در اين قسم از عوامل مورد توجّه قرار بدهيم, اينست كه عوامل ضروري بوجود آمدن اجزاء و عناصر تشكيل دهنده تاريخ نميتوانند بازگو كننده كيفيّت تاريخ و نمودها و اجزاء و عناصر آن بوده باشند؛ زيرا نشستن در يك مسكن كه ضروري حيات است, نميتواند چگونگي حيات را مثلاً خوش بيني يا هنر گرائي يا انتخاب عقيده خاصّ اقتصادي, سياسي, حقوقي, فلسفي, و فرهنگي و غير ذالك را تعيين نمايد. همچنين خوراك و پوشاك و آشاميدنيها و ديگر عوامل تنظيم معشيت مادّي.

---

ترجمه و تفسير نهج‎البلاغه ج 16
آية الله محمدتقي جعفري